Wat is lichaamstaal bij honden?

Lichaamstaal van een hond omvat een grote diversiteit aan visueel gedrag waarmee honden communiceren. Met andere honden en hun omgeving.

Herkennen van de lichaamstaal van honden geeft de hondeneigenaar inzicht waardoor situaties tussen honden beter kunnen worden ingeschat. Daardoor kunnen conflicten op tijd worden voorkomen.

Honden communiceren door gedrag en ook via geur en geluid. We gaan het hier verder hebben over honden lichaamstaal.

Kalmerende signalen

Toen Turid Rugaas in 2006 voor het eerst schreef over Calming signs (kalmerende signalen) was de hondenwereld blij. Eindelijk wat meer diepgang en handvaten bij het beoordelen van gedrag tussen honden. Zonder conclusies te hoeven trekken op basis van studies naar wolven.

Rugaas gaf aan dat honden signalen laten zien waarmee ze in staat zijn om te de-escaleren en om agressie te stoppen. Zelfs effectiever dan bij wolven omdat volgens haar deze signalen ook kunnen voorkómen dat er agressie ontstaat. Daarom gaf ze deze signalen de naam: kalmerende signalen.  

Werken ze echt kalmerend?

Een pilot study uit 2016 [1] heeft een eerste aanzet gegeven om deze beweringen wetenschappelijk nader te onderzoeken. Hebben deze zg. kalmerende signalen een communicatieve én de-escalerende werking in relatie tot agressief gedrag?

Welke kalmerende signalen zijn er?

Rugaas onderscheidt de volgende kalmerende signalen:

• head turning - hoofd wegdraaien
• softening the eyes - zachte ogen door de oogleden te laten zakken
• turning away - wegdraaien van het lichaam 
• lip/nose licking - de tong uitsteken en de neus of lippen likkken (zie foto)
• freezing - elke beweging stoppen, staand, zittend of liggend

Onderaan het artikel is de volledige lijst als pdf te vinden. Bij het bespreken van de resultaten van het onderzoek wordt ook de volledige lijst gebruikt.

Splitting up - het lichaam plaatsen tussen twee andere honden is buiten dit onderzoek gelaten omdat de testen plaatsvonden met maar twee honden.

In het onderzoek kwam er elke keer een hond met vier andere honden in contact: zelfde geslacht, ander geslacht, onbekend en bekend. De honden waren daarbij los van de lijn en op een afgesloten veld van 5x5 meter.

Wanneer en hoe vaak komen kalmerende signalen voor?

Als de honden bij elkaar waren was er in 40% van de tijd die ze samen waren geen interactie. Dan werden er ook weinig kalmerende signalen waargenomen. In 18% van de tijd was er interactie op afstand met ook meer waargenomen signalen. In 42% van de tijd samen was er interactie dichtbij (<1 mtr) met heel veel kalmerende signalen.

Sommige signalen komen veel voor: head turning, licking nose, freezing en turning away. Op de grond snuffelen (sniffing) en gapen (yawning) zie je relatief veel bij interactie op afstand. Zie onderstaande afbeelding.

Dan maakt het ook nogal wat uit of een hond interactie heeft met een bekende of onbekende hond. Meer signalen in de interactie met een onbekende hond. Het likken van de mond komt frequent voor bij interactie met een bekende hond.

Agressie remmend?

Agressie van de hond die ontmoet wordt, werd nooit voorafgegaan door een kalmerend signaal van de andere hond. In 67% van de gevallen volgde minimaal één kalmerend signaal als reactie op de agressie, vooral bij onbekende honden. 

Als de zender een kalmerend signaal gaf na een agressieve periode van de andere hond dan was er in bijna 80% van de gevallen een reductie in de agressie door deze andere hond. Deze hond liet gedrag zien dat lager op de agressie ladder staat.

Shepherd heeft in 2009 deze ladder opgesteld. Gedrag kan de ladder op en de ladder af. Blijft de dreiging aanhouden dan gaat het gedrag de ladder op. Na ontvangen van een kalmerend signaal dus de ladder af.

Na agressie zien we vaak freezing, head turning, turning away en reducing body size (smaller) bij onbekende honden. Bekende honden laten vaak het likken van de mond en de neus zien.

Na agressie: Freezing, turning away.

Bekende honden: mond likken

Tot slot

De pilot study heeft een eerste aanzet gegeven om meer inzicht te krijgen in de complexe materie van visuele communicatie bij honden (lichaamstaal). Verdere studie zal nodig zijn om sterkere conclusies te kunnen trekken.

Wel blijkt dat de onderzochte gedragingen er voornamelijk zijn als er interactie is tussen de honden. Daarmee spelen ze een rol in de communicatie en mogen ze signalen genoemd worden.

Bovendien hebben de signalen een de-escalerende rol. Sommige signalen worden meer waargenomen als de agressie van de andere hond gaande is. Laat de hond geen signalen zien dan lopen ze vaak weg uit de situatie. Weliswaar geen kalmerend signaal zoals beschreven door Rugaas maar wel met dezelfde uitkomst. De afstand neemt toe en daardoor neemt de agressie af.

Openstaande vraag blijft of de kalmerende signalen écht agressie kunnen voorkomen zoals Rugaas claimt. Daarvoor is meer onderzoek nodig. Als dat inderdaad zo zou zijn dan zijn de signalen van honden effectiever dan die van wolven.

Handig voor de honden-eigenaar

Uit ander onderzoek [2] van 2012 blijkt dat honden-eigenaren subtiele signalen van hun hond en andere honden niet of nauwelijks opmerken bij een ontmoeting. 

Hopelijk draagt dit artikel bij aan kennis en inzicht in gedrag van honden onderling. En zorgt het voor minder conflicten tussen honden.

Tot slot: al het besproken gedrag vond plaats terwijl honden niet aan de lijn waren. In de praktijk is dat vaak anders. Wij raden spelen en ontmoeten aan de lijn daarom af. Lees ook onze blog: laat ze maar even snuffelen.

[1] Analysis of the intraspecific visual communication in de the domestic dog (Canis familiaris): A pilot study on the case of calming signals. Chiara Mariti, 2016.

[2] Perception of dogs' stress by their owners. Mariti, 2012.